Het piano recital/album 'sans retour' vormt het sluitstuk van Frederik Croene’s 'Trilogie van het Heilloze' (Cortizona Records). Overkoepelend thema is het heilloze in onze reacties op de klimaatverandering. Na het heilloze zwelgen in nostalgie ('cul de sac', 2019), het heilloze verlangen naar de door klimaatverandering en menselijke mismeestering verloren gegane landschappen ('solastalgia', 2022), presenteert Croene nu 'sans retour': het heilloze van de tot mislukking gedoemde ontsnappingsfantasie.

Zes pianostukken als in memoriam aan zes onverschrokken luchtvaartpioniers die uiteindelijk het leven lieten in een vliegtuigcrash. Het album vangt aan met een geluidsfragment van de communicatie tussen Joeri Gagarin en de vluchtleiding, een minuut voor de lancering van de eerste bemande raket in de ruimte. Op het einde van kant A en het begin van kant B zijn fragmenten te horen van het gesprek tussen Richard Russell en de luchtverkeersleiding.

Opgevat als één lange, Beethoveniaanse compositie demonstreert Croene opnieuw tot welke uiteenlopende klankpaletten een piano in staat is. Rode draad is een op het dies irae geënte melodie die in zes gedaantes het in memoriam concept verklankt.

Sans retour

'Kosmonaut', in memoriam Joeri Gagarin (†27.03.1968)

Overleden op 34-jarige leeftijd tijdens een routinetraining, toen zijn MiG-15UTI-trainingsjet neerstortte nabij Novosyolovo. Hij was de eerste kosmonaut, de eerste mens die een reis maakte in de ruimte. Het album opent met de originele opname van de radiocommunicatie tussen Joeri Gagarin en de grondcontrole tijdens de lancering van zijn ruimteschip. Het bleef zijn enige ruimtevlucht, maar hij diende later als reservelid van de bemanning van Soyuz 1, die eveneens in een fatale crash eindigde en het leven kostte aan zijn vriend en collega-kosmonaut Vladimir Komarov.

'Queen Bess', in memoriam Bessie Coleman (†30.04.1926)

Overleden op 34-jarige leeftijd nadat ze uit de open cockpit viel tijdens een oefenvlucht. Ze was de eerste zwarte en inheemse Amerikaanse vrouw die een vliegbrevet behaalde, nadat ze in Frankrijk ging trainen omdat ze in de VS geen toegang kreeg tot een vliegschool. Ze verwierf faam als stuntpilote en brak met haar moed door raciale en genderbarrières. Haar leven, waarin het pionieren met vliegtuigen een metafoor werd voor bevrijding, inspireerde het concept van dit album: de dood van zes historische luchtvaartfiguren als metaforen voor de verhalen die in de muziek worden verteld.

'Sky King', in memoriam Richard Russell (†10.08.2018)

Overleden op 28-jarige leeftijd nadat hij een vliegtuig stal van Seattle-Tacoma International Airport en het bewust liet neerstorten. Zonder formele vliegopleiding, maar met ervaring in videogames en vluchtsimulatoren, wist hij een ongeoorloofde take-off uit te voeren. Hij vloog een perfecte ‘barrel roll’ voordat hij het toestel doelbewust liet neerstorten op een eiland, met de bedoeling zelfmoord te

plegen. Aan het einde van kant A en het begin van kant B wordt een opname van zijn communicatie met de grondcontrole gemengd met pianomuziek.

'Kamikaze', in memoriam Yukio Seki (†25.10.1944)

Overleden op 23-jarige leeftijd toen hij zijn vliegtuig bewust liet neerstorten op het vliegdek van de USS St. Lo, terwijl hij een eenheid van vijf met bommen bewapende Mitsubishi A6M Zero-jagers aanvoerde — de eerste officiële kamikazevlucht die een vijandelijk schip tot zinken bracht. Hij was marinevlieger bij de Keizerlijke Japanse Marine tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een kleine selectie albumhoezen kreeg een extra stempel, geplaatst in het War Memorial Museum in Tokio op 15 augustus 2025, tijdens de herdenkingsceremonie voor de oorlogsslachtoffers — exact 80 jaar na de verklaring van het einde van de oorlog door de Japanse regering. De stempel toont een afbeelding van het vliegtuigtype dat bij kamikaze-aanvallen werd gebruikt.

'Vol de nuit', in memoriam Antoine de Saint-Exupéry (†31.07.1944)

Overleden op 44-jarige leeftijd tijdens een verkenningsvlucht boven Corsica. Hij werd in de vroege jaren 1920 opgeleid als commercieel piloot en vloog postroutes over Europa, Afrika en Zuid-Amerika. In 1931 schreef hij Vol de nuit, een roman die zijn ervaringen als postpiloot en directeur van de Argentijnse luchtpost weerspiegelt. Deze roman inspireerde het idee om de albumhoes tot een vorm van mail art te maken, door alle lege hoezen naar Japan te sturen en ze per luchtpost terug te ontvangen.

'C’est Kiki', in memoriam Daniel Kinet (†15.07.1910)

Overleden op 26-jarige leeftijd toen zijn vliegtuig neerstortte in een aardappelveld tijdens het Gentse Feest. Hij werd de eerste luchtvaartramp op Belgische bodem en de twaalfde wereldwijd. Tijdens de opnames van de video Reno op de toenmalige quarantaine-gevangenisboot in de haven van Gent, voor Solastalgia (LP, 2022), ontdekte Karl Van Welden een vergeten gedenksteen, een halve mijl verderop — opgericht in 1912 ter nagedachtenis aan Daniel Kinet. Die vondst inspireerde het idee om dit album te verbinden met de vroege luchtvaartpioniers. Er bestaat nog steeds een volkslied over hem dat weerklinkt aan de rand van Gent: 'C’est Kiki, c’est Kinet qui vole. Avec sa machine à pétrole. Si Kiki n’avait pas volé. Kiki ne serait pas tombé".

Frederik Croene over het klimaat

"Klimaatverandering is een enorm, ondoorgrondelijk mentaal object. Onze oplossingsgerichte geesten reageren reflexmatig door de situatie te negeren, elders heen te willen, en opnieuw te beginnen. Omdat we zijn vergeten zorg te dragen voor de plekken waar we geboren worden, verlangen we ernaar om verder te gaan — om te leren vliegen," Frederik Croene.